จริต 6 และการปฏิบัติธรรมที่เหมาะกับคนแต่ละจริต เพื่อความเร็วไวในการปฏิบัติ

จริต 6

บุคคล ผู้ประสงค์จะฝึกจิตให้บรรลุคุณวิเศษของการฝึกจิตจำเป็นต้องรู้จริต (นิสัย) ของตนและคนที่จะมาเรียนกับตนด้วยเพราะจริต 6 ประการนี้ มีความเกี่ยวข้องที่สำคัญต่อการฝึกจิต ถ้าไม่รู้จริตตนเองและลูกศิษย์ของตนจะเลือกแนวปฏิบัติให้เหมาะแก่จริตของตน และลูกศิษย์ไม่ถูกก็จะเกิดความเบื่อหน่ายแล้วก็เลิกล้มไปในที่สุด ต่อไปนี้เรามาศึกษาเรื่องจริต 6 อย่าง ดังนี้

1. ราคะจริต คนราคะจริต จะเป็นคนรักสวยรักงามแต่งตัวเรียบร้อย ชุดแต่งกายก็สะอาด ไมชอบความรุนแรง กินอาหารดีและสะอาด จัดที่นอนให้ดีแล้วค่อยบรรจงนอนนอนก็เป็นระเบียบไม่เคว้งคว้าง เก้งก้าง เวลานอนสีหน้าก็คงงดงามไม่ย่นยู่ เวลาตื่นก็ค่อยๆบรรจงตื่น เก็บที่นอนเรียบร้อย เวลาเดินก็อิริยาบถสม่ำเสมอไม่รีบร้อน บรรจงวางเท้าลงอย่างเป็นระเบียบ แต่รอยเท้าคนราคะจริตจะเว้ากลาง

การฝึกจิตที่เหมาะแก่คนราคะจริต คือ

สถาน ที่ปฏิบัติก็ให้เป็นที่ร้างผุพัง คนที่ถวายข้าวให้ฉันก็เป็นคนขี้เหล่ พูดจาไม่ไพเราะ ทางเดินก็ให้ขรุขระ ผู้เป็นพระนั้น บาตรก็ใช้บาตรดินที่สีเลอะๆผ้านุ่งผ้าห่มก็ให้เป็นผ้าขาดๆที่ปะเอาไว้ อาหารก็เป็นอาหารปอนๆ คนให้อาหาร ก็เป็นอาหารที่ไม่สวย อสุภกรรมฐาน ซากศพที่เน่าจะเหมาะสำหรับคนราคะจริตนี้ เขาจึงจะคลายราคะได้
แม้การ ฝึกจิต ก็อิริยาบถยืน คือ เดินจงกรม จึงเหมาะแก่เขา แม้การจะเพ่งกสิณ ก็ ควรเป็นวรรณกสินที่เป็นสีเขียว ที่ไม่สดใสจึงจะเป็นอารมณ์กำราบกิเลสประจำเรือนใจคนราคะจริตได้ โดยสรุป การฝึกจิตที่เหมาะแก่คนราคะจริต คือ อสุภ 10 กับ กายตาสติ 1 นั้นเอง

2. โทสจริต ลักษณะของคนโทสจริต คือ ทำอะไรก็รีบร้อน กวาดบ้านก็กวาดเร็ว สะอาด แต่ไม่เรียบร้อย เวลายืนก็ยืนขึงขังเหมือนทหาร เวลาปูที่นอนพอนอนได้ก็ทิ้งตัวลงนอน เหมือนกระโดดน้ำ ตอนนอนก็ทำคิ้วขมวดเหมือนนอนคิดด้วย เวลาลุกก็ลุกรวดเร็วเหมือนโกรธ เวลาเดินเดินด้วยอาการ ผลุน ผลัน เวลาเดินปลายเท้าจะขยุ้มจิกลงในดิน

การฝึกจิตที่เหมาะแก่คนโทสจริต

สิ่ง ที่สามารถกำราบกิเลสประจำใจของคนโทสจริต ที่มิไม่ให้ฟุ้งขึ้น คือ สถานที่ปฏิบัติให้เป็นที่สะอาดสวยงาม ประดับตกแต่งไว้ดีมีกลิ่นสะอาด ทางไปบิณฑบาตก็เป็นทางสะอาดไม่ขรุขระ ผ้าสำหรับที่ใช้ในการปฏิบัติก็เป็นผ้าที่สวยงามเนื้อละเอียด แม้ภาชนะใส่อาหารก็ควรเป็นภาชนะที่สะอาดที่สวยงาม แม้คนบริการอาหาร ก็เป็นคนสวยงามพูดจาไพเราะ มีนิสัยดี แต่งตัวสะอาด แม้อาหรก็เป็นของที่สะอาดประณีต มีสีและกลิ่นสะอาด
แม้อิริยาบถ ในการปฏิบัติธรรมของคนโทสจริต ควรเป็นอิริยาบถนอน หรือนั่งก็ได้ กสิณที่ควรเพ่งควรเป็น วรรณกสิณ 4 กับพรหมวิหาร 4

3. โมหะจริต ลักษณะ ของคนโมหะจริต คือ ทำอะไรเงอะงะไม่เรียบร้อย ทำงานละเอียดไม่ค่อยได้ เวลานอนก็ปูที่นอนบ้างไม่ปูที่นอนบ้าง คล้ายหลับตั้งแต่ยังไม่ทิ้งตัวลงนอน ส่วนมากจะนอนคว่ำหน้าปลุกให้ลุกไม่ค่อยลุก มักจะครางอือๆแล้วหลับต่อ เวลาลุกก็ลุกอืดอาดเวลากวาดบ้านก็ไม่สะอาดในบ้างครั้งไม้กวาดหลุดมือก็มี เวลาเดินท่าทางเงอะงะไม่น่าดู เวลายกเท้าเหมือนกับคนกลัวอะไรอยู่นั้นแหละ รอยเท้าของคนโมหะจริตจะเลอะเลือน

การฝึกจิตที่เหมาะแก่คนโมหะจริต

สิ่งแวดล้อมในที่จะฝึกจิตที่เหมาะแก่คนโมหะจริตเช่น เรือนหรือกุฏิ ที่ปฏิบัติไม่แคบหันหน้าไปสู่ทิศตะวันออก หรือทิศโล่งแจ้งได้ตลอด
อิริยาบถ ที่เหมาะแก่คนโมหะจริต ในการฝึกจิต คือ การเดินจงกรม กสิณที่เหมาะแก่การเพ่งของคนโมหะจริต ใช้ได้ทุกกสิณแต่ควรใช้สีและขนาดให้เหมาะกับจริตของตน ให้เลือกมองดูก่อนถ้าเห็นแล้วไม่รำคาญ ไม่ชวนให้ง่วนงุ่นหรือกล่อมให้หลับ แต่ทำให้เกิดความสดชื่นในอารมณ์ให้เลือกสีนั้น ขนาดกสิณก็ให้ใช้ขนาดใหญ่ ขนาดเท่าปากครกหรือขนาดกว้างเป็นศอก จึงเหมาะแก่คนที่โมหะจริต คนโมหะจริตกับคนวิตกจริต ควรเจริญอานาปานสติ จะเหมาะที่สุด

4. สัททาจริต คนสัททาจริต จะมีลักษณะเชื่อและวางใจคนอื่น เป็นคนรักความซื่อสัตย์ นอกนั้นมีลักษณะคล้ายกับราคะจริตและพุทธิจริต การฝึกจิตที่เหมาะแก่เขา คือ อนุสติ 6 คือ พุทธานุสสติถึงเทวตานุสสติ

5. พุทธิจริต คนพุทธิจริต เป็นคนมีปัญญา มีความรู้ดีชอบความสวยงามที่ราบเรียบเป็นธรรมชาติไม่ฉูดฉาดไม่ต้องปรุงแต่ง เหมือนคนราคะจริต เป็นคนมีเหตุผลและรอบคอบไม่เหมือนสัททาจริตที่เชื่อเอาไว้ก่อนการฝึกจิตที่ เหมาะกับคนพุทธิจริต มี 4 อย่าง คือ 1 มรณัสสติ 2 อุปสมานุสสติ 3 อาหาเรปฏกูลสัญญา 4 จตุธาตุววัตถาน(พิจารณาธาตุ4)

6. วิตกจริต ลักษณะ ของคนวิตกจริต คือ คิดฟุ้งซ่านวาดฝันไปกับสิ่งที่เห็น และจะคิดจะทำอะไรซ้ำๆ เพราะความไม่แน่ใจไม่นั่นใจตลอดความระแวงจะเป็นปกติของคนวิตกจริต คนวิตกจริตนี้จะมีลักษณะแตกต่างกับคนราคะจริต โทสจริต และพุทธิจริตโดยสิ้นเชิงจะมีลักษณะคล้ายกับ โมหะจริตนั้นแล

การฝึกจิตที่เหมาะแก่คนวิตกจริต

ที่ อยู่อาศัยของคนวิตกจริตนั้น ไม่ควรเป็นที่โล่งแจ้ง หรือหันหน้าไปสู่วิวหรือทิวทัศน์อันสวยงาม หรือหันหน้าไปสู่สวนดอกไม้ หันหน้าไปสู่สระน้ำอันสวยงามชวนฝันที่เช่นนี้ไม่เหมาะแก่เขาเลย เพราะจะทำให้จิตเขาเพลินไปตามทิวทัศน์นั้นที่เหมาะที่สุดคือ ถ้ำ ซอกเขา เงื้อม ผา เป็นต้น เพราะจะทำไม่ให้ฟุ้งซ่าน
อารมณ์แห่งกรรมฐานในคนวิตกจริตนี้ให้ยึดถือตามแนวของคนโมหะจริต ต่างแต่เพียงว่าให้ทำกสิณให้หน้ากว้างขึ้นเท้านั้น
ดั้ง นั้น ครูบาอาจารย์ทั้งหลาย ผู้จะให้การฝึกจิตแก่ศิษย์ควรจะตรวจดูจริตนิสัยของลูกศิษย์ หรือคนจะมาฝึกจิตให้รู้ชัดเจนก่อนการฝึกจิตจึงจะได้ผลเต็มที่ หาไม่แล้วการฝึกจิตจะล้มเหลว




ที่มา จากหนังสือ ประวัติและของดีสมเด็จลุน หน้า 45-48
ของอาจารย์สวิงบุญเจิม ป.ธ.9 M.A.
สำนักพิมพ์มรดกอิสาน