สวดพระมาลัย

ขนหัวลุก

ใบหนาด



คิดว่าท่านผู้อ่านที่มีอายุ 50-60 ปีขึ้นไปคงจะเคยได้ยินคำว่า "สวดพระมาลัย" กันมาบ้างแล้ว พอๆ กับการ "สวดคฤหัสถ์"

ส่วนคนรุ่นหลังๆ คงจะรู้จักน้อยเต็มที เลยถือโอกาสเอาเรื่องสวดพระมาลัยที่เกี่ยวข้องทั้งกับงานมงคล จนถึงงานศพมาเล่าสู่กันฟัง เพื่อให้ "ตำนานผีไทย" ครบเครื่องเท่าที่ผู้เขียนพอจะนึกได้ในตอนนี้

ครั้งก่อนโน้น พระศรีอาริย์ได้ตรัสทำนายเหตุการณ์ในอนาคตว่า โลกจะเข้าสู่กลียุค ผู้คนจะรบราฆ่าฟันกัน ต่อมาเมื่อถึงสมัยพระศรีอาริย์ บ้านเมืองจึงจะสงบสุข ไม่มีการรบราฆ่าฟัน และประชาชนจะมีแต่สุขสมบูรณ์ทุกประการ

เมื่อพระมาลัยกลับสู่โลกมนุษย์ จึงได้นำข้อความเหล่านี้มาถ่ายทอดให้ประชาชนทั้งหลายทราบ เพื่อประชาชนจะได้เร่งสร้างกุศลกรรมกันมากยิ่งขึ้น

พระมาลัยคือใครแน่?

ก่อนที่เราจะรู้ว่าพระมาลัยคือใคร ลองมาดูประเพณีการสวดพระมาลัยของไทยโบราณก่อน เพราะคนไทยสมัยนี้ไม่รู้จักพระมาลัย แต่คนไทยโบราณเล่าว่า...พระมาลัยเป็นชื่อของพระอรหันตเถระองค์หนึ่งในพระพุทธศาสนา ซึ่งมีอิทธิฤทธิ์ปาฏิหาริย์มาก เหาะเหินเดินอากาศได้ และเคยไปโปรดสัตว์ทั้งในนรกและสวรรค์มาแล้ว

เรื่องราวของพระมาลัยนั้น คนไทยสมัยก่อนรู้จักกันดีจากการฟังสวดและฟังเทศน์ การสวดพระมาลัยเป็นประเพณีที่แพร่หลายมากในสมัยก่อน มีคัมภีร์ที่ใช้ในการสวดเรียกว่า "พระมาลัยกลอนสวด" ปรากฏอยู่ตามวัดทั่วๆ ไป

นอกจากนั้น ยังมีวรรณคดีสำคัญเรื่องหนึ่ง คือ "พระมาลัยคำหลวง" ซึ่งเจ้าฟ้าธรรมธิเบศร์ได้ทรงพระนิพนธ์ขึ้นเมื่อ พ.ศ.2280

พระยาอุปกิตศิลปสาร (นิ่ม กาญจนชีวะ) ค้นคว้าได้ว่าพระมาลัยกลอนสวดเป็นหนังสือที่ปราชญ์โบราณแต่งไว้เป็นกาพย์ โดยคัดข้อความมาจากคัมภีร์พุทธศาสนาเรียกว่า "คัมภีร์มหาวิบาก"

หนังสือพระมาลัยเล่มนี้เป็นเล่มสมุดไทย ใหญ่ยาวเกือบ 2 ศอก กว้างคืบหนึ่งแต่งเป็นภาษาไทยแต่เขียนด้วยอักษรขอม ข้างต้นเขียนคำบาลีอภิธรรมย่อ บรรจุไว้ในหีบลายรดน้ำงดงาม เรียกว่า "หีบพระอภิธรรม"

สมัยก่อนใช้หีบนี้นำไปสวด "สวดพระมาลัยในการกล่อมหอบ่าว-สาว" เพราะหนังสือพระมาลัยแต่งไว้สำหรับสั่งสอนคู่บ่าวสาวผู้จะออกเรือนไปเป็น "พ่อบ้าน-แม่เรือน" จึงควรรู้บาปบุญคุณโทษเอาไว้

เปรียบเทียบประเพณีการสวดพระมาลัย

ประเพณีแต่งงาน

สมัยก่อน-พิธีมงคล

ประเพณีแต่งงานแต่เดิม ไม่ส่งตัวเจ้าสาวในวันแต่ง แต่จะรอจนกว่าจะถึง "ฤกษ์วันเรียงหมอน" เจ้าบ่าวต้องมานอนเฝ้าหอคนเดียว 3-7 วัน หรือนานกว่านั้นก็มี

ระหว่างนอนเฝ้าหอ พ่อแม่ฝ่ายเจ้าบ่าวและเจ้าสาวจะช่วยกันจัดหาบัณฑิตผู้รอบรู้ฝ่ายละ 2 คนมาสวด "พระมาลัยสูตร" ให้ฟังจนถึงเวลายามหนึ่ง การสวดเป็นทำนองลำนำต่างๆ โอดครวญโหยหวนอย่างที่นิยมกันว่า "ไพเราะน่าฟัง"

เนื้อความเป็นคำสั่งสอนเจ้าบ่าวให้

1. กิริยามรรยาทดี

2. มีวาจาดี

3. มีน้ำใจบริสุทธิ์ งดงาม

4. รู้จักบาปบุญคุณโทษ

จุดประสงค์ในการสวดพระมาลัยกล่อมหอบ่าว-สาว ก็คือ

1. สอนบาปบุญคุณโทษให้บ่าว-สาว

2. เพื่อความรู้ บันเทิง ในโอกาส "งานพิธีมงคล"

พระยาอุปกิตศิลปสาร ประพันธ์ไว้ว่า

"การขันหมากยุคเก่าท่านเล่ากัน มีสวดฉันท์เรียกว่า สวดมาไลย์

เค้าก็คือท่านหวังจะสั่งสอน แต่ผันผ่อนตามนิสัยสมสมัย

มีเฮฮามาสนุกเครื่องปลุกใจ สมกับได้มีงานการมงคล"


˹ѧ

 

ประเพณีงานศพ

ปัจจุบัน-หีบอภิธรรมที่ใช้สวดศพถือเป็นอวมงคลด้วยซ้ำ ถ้ามีผู้นำหีบนี้ไปในบ้านใคร ก็ถือว่าบ้านนั้นมีคนตาย

ในทุกวันนี้ หาการสวดพระมาลัยงานศพก็หายากแล้ว มีเหลืออยู่แต่ตามหัวเมือง ส่วนในกรุงเทพฯ มีแต่การสวดทำนองอภิธรรมสังคหะ นานๆ จึงจะพบการสวดพระมาลัยสักครั้งหนึ่ง

การสวดพระมาลัยในกรุงเทพฯ กับชนบทก็แตกต่างกัน

วัดในกรุงเทพฯ-พระสงฆ์ผู้สวด 4 รูปนั่งบนอาสนะ ถือตาลปัตร เริ่มสวด 3 ทุ่มหรือ 4 ทุ่ม คือหลังจากการสวดอภิธรรมจบแล้ว พระที่สวดอาจเป็นชุดเดียวกับที่สวดพระอภิธรรม หรืออาจจะเป็นพระชุดใหม่เลยก็ได้ การสวดใช้เวลาประมาณ 1 ชั่วโมง ระหว่างสวดมีตู้อภิธรรมตั้งอยู่ข้างหน้าพระสงฆ์ด้วย

สวดในชนบทแถบภาคกลาง "คฤหัสถ์" เป็นผู้สวดพระมาลัยจำนวน 4-8 คน เป็นผู้หญิงหรือผู้ชายก็ได้ ส่วนมากเป็นผู้สูงอายุ

สถานที่สวด คือศาลาการเปรียญในวัด

ผู้สวดนั่งบนแท่นสูง ซึ่งใช้เป็นอาสนะสำหรับพระ แต่เอาเครื่องปูลาดออก

เริ่มสวดหลังจากที่พระสงฆ์สวดพระอภิธรรมจบแล้ว คือประมาณ 4-5 ทุ่ม บางทีก็สวดเรื่อยไปจนรุ่งเช้า สว่าง

การสวดใช้ทำนองลำนำ มีบทเพลงต่างๆ โอดครวญอย่างไพเราะ เช่น ทำนองนกขุนทอง, พัดชา, ม้าย่อง, เขมรปากท่อ, ทองย่อน, มอญแปลงและลมพัดชายเขา

ผู้สวดจะแบ่งบทกันไปตามความเหมาะสม มีการสวดโต้ตอบกันทำนอง ปุจฉา-วิสัชนา หรือสวดเป็นทำนองเล่าเรื่อง บทบาทที่สำคัญก็มี พระศรีอริยเมตไตรย, พระอินทร์, พระมาลัย และเทพบุตรต่างๆ

ที่น่าสนใจคือระหว่างสวด ผู้สวดจะถือตาลปัตรคอยกระทุ้งจังหวะไปด้วย ทำให้การสวดพระมาลัยมีบรรยากาศสนุกสนานมาก

ภาคใต้ มีการแสดงดนตรีประกอบการแสดงหน้าศพ เรียกว่า "กาหลอ" โดยเริ่มแสดงเรื่อง "พระมาลัย" เป็นเรื่องแรก แล้วเรื่องต่อๆ ไปเป็นเรื่องราววรรณคดีที่นิยม เช่น ไกรทอง ฯลฯ

พระมาลัยกลอนสวด

ทุกวันนี้ ที่มีอยู่ตามวัดต่างๆ เป็นสมุดไทย ทำด้วยใบลาน จารึกตัวอักษรขอมหรือไทย

คัมภีร์นี้มีหลายสำนวน "ไม่ทราบใครเป็นผู้แต่งมา"

มีมาตั้งแต่สมัยอยุธยา ก่อนที่จะมีการแต่ง "พระมาลัยคำหลวง" เสียอีก จุดประสงค์ในการสวดพระมาลัยคือ

1. เพื่อสอนบาปบุญคุณโทษ

สอนศีลธรรม

เผยแพร่ความเชื่อเรื่อง "พระศรีอาริย์"

2. เพื่อสนุกสนานบันเทิง ทั้งในงานแต่งงาน (สมัยก่อน) และงานศพ (ปัจจุบัน)

ในงานศพนั้น มักจะเก็บไว้ 3 วัน 7 วัน ระหว่างนั้นญาติมิตรในท้องถิ่นจะมาช่วยงานกันคับคั่ง มีการนิมนต์พระมาสวดพระอภิธรรม ชาวบ้านจะล้อมวงดื่มสุราและเล่นการพนัน การเล่น และการบันเทิงให้คลายเศร้า

การเทศน์พระมาลัย

พระภิกษุนิยมเทศน์คู่ ทำนอง ปุจฉา-วิสัชนา โดยพระภิกษุผู้เทศน์จะแบ่งบทบาทกันไปตามถนัด การเทศน์ขึ้นต้นด้วยภาษาบาลี แล้วอธิบายเป็นภาษาไทยยืดยาวจนมาจบเรื่อง ตอนพระมาลัยกลับสู่มนุษยโลก

 

อยากฟังจังค่ะ
เพราะหาฟังยากมากเลย
ใครมีช่วยแบ่งปันกันมาฟังบ้างนะคะ

 

น่าสนใจ อ่านแล้วได้ความรู้ดี อยากฟังบ้าง :boo:

 

ขอบคุณที่นำเรื่องราวดีดีมาเผยเเผ่ครับ

 

ได้มีโอกาสไปบวชพรามหณ์ถือศีล 8 ที่วัดเขาถ้ำเม่นและได้มีโอกาสสวดคำภีร์พระมาลัย
ครั้งแรกที่สวดมีความรู้สึกว่าอ่านยากแต่สามารถสวดได้ จนถึงตอนนี้ก็สามารถสวดได้คล่องขึ้นกว่าครั้งแรกมาก ใช้เวลาสวดประมาณ 1 - 2 ชม. เพราะคัมภีร์ยาวมาก หลังจากสวดเสร็จทำให้รู้สึกอิ่มบุญ จิตสงบ และนิ่งมากขึ้นกว่าเดิมมาก ถ้าใครมีโอกาสอยากให้ได้สวดคัมภีร์พระมาลัยกันค่ะ
หลวงพ่อที่วัดบอกว่าคัมภีร์พระมาลัยเป็นของสูงคนที่ไม่สะอาด (หมายถึงผู้หญิงที่กำลังมีรอบเดือน ) ห้ามสวด