วิตก วิจาร เป็นอย่างไร

วิตก วิจาร เป็นอย่างไร


ลูกศิษย์ : อยากจะให้หลวงพ่ออธิบายคำว่า วิตก วิจารเจ้าค่ะ

หลวงพ่อ : วิตกวิจาร ก็แปลว่า จานตก แตกเลย (หัวเราะ)

คำว่า วิตก เขาแปลว่า ตรึก โยม

วิจาร เขาก็แปลว่า ตรอง

ถ้าเราคิดถึง ถ้าเราคิดถึงพานลูกนี้อย่างนี้เขาเรียกว่า วิตก

อยากจะรู้ไอ้พานลูกนี้มันทำด้วยอะไร อย่างนี้เขาเรียก วิจาร เท่านี้เองนะ

แล้วถ้า วิตก วิจาร ในกรรมฐาน ไอ้นี่นักปฏิบัติกรรมฐานเจ๊งมาหลายรายการ ไอ้คนที่เจ๊งรวมทั้งอาตมาด้วย ถ้าเราไม่เจ๊งเอง เราจะรู้ได้อย่างไรใช้ไหม คือไอ้คำว่าเจ๊งนี่หมายความว่า

ถ้าเจริญพระกรรมฐาน ฌานน่ะมันมีอยู่ 4 ฌาน ฌานที่ 1 เรียกว่าปฐมฌาน ฌานที่ 2 เรียกว่า ทุติยฌาน ณานที่ 3 ตติยฌาน ฌานที่ 4 เรียกว่า จตุตถฌาน

สำหรับฌานที่ 1 ท่านบอกว่า มีองค์ 5 คือมี วิตก วิจาร ปีติ สุข และ เอกัคตา หมายความว่า คนที่เจริญกรรมฐานฌานที่ 1 ต้องมี วิตก คือ อารมณ์นึกด้วย วิจาร มีการใคร่ครวญไปในตัวเสร็จ ปีติ มีความอิ่มใจ สุข เมื่อปีติถึงที่สุด อารมณ์มันก็เป็นสุข เป็นสุขตัวนี้มันเป็น นิรามิสสุข สุขนี่สุขจริงๆ เราหาที่เปรียบไม่ได้ และ เอกัคตา ก็มีอารมณ์ทรงเฉพาะอารมณ์ใด อารมณ์หนึ่ง จิตไม่วอกแว่ก

ทีนี้พอมาถึงณานที่ 2 ท่านบอกว่าตัด วิตก วิจารหมด ทิ้งไป เหลือแต่ ปิติ สุข และเอกัคตา มาตอนนี้นักเจริญกรรมฐานมาตั้งแต่สุกขวิปัสสโก เจ๊งเอาตรงนี้

ที่ว่าเจ๊งก็เพราะว่าในขณะใดที่จิตเราเป็นสมาธิ ตั้งแต่ขณิกสมาธิก็ดี ขณิกสมาธินี่เขาแปลว่า สมาธิอันเล็กน้อย อุปจารสมาธิแปลว่า สมาธิใกล้ฌาน คือว่าจิตเข้าถึงปฐมฌาน ต้องมีอารมณ์ 5 ทรงตัว แต่ว่าอารมณ์ 5 นี่ เราไม่ต้องคำนึงถึง คำนึงแต่วิตก วิจาร

ก็หมายความว่า ตั้งแต่สมาธิอันเล็กน้อยถึงปฐมฌานยังมีคำภาวนาอยู่ ไอ้วิตก วิจารในการเจริญกรรมฐานนี่ วิตก หมายความว่า เราจะภาวนา

วิจาร เรารู้ตัวว่าคำภาวนานี่ถูกหรือผิด อันนี้มันตัววิจาร นี่ปฐมฌานยังทรงอยู่

พอเข้าถึงฌานที่ 2 จิตละเอียดมากขึ้น ตัววิตก วิจารมันหายไปเอง มันจะหยุดภาวนาไปเฉยๆ จิตสบาย มีความเอิบอิ่มปีติ เป็นที่ตั้ง แล้วมีสุขก็มีจิตทรงตัว

ตอนนี้แหละที่บอกว่า นักเจริญกรรมฐานเจ๊ง พอจิตไม่ภาวนาอย่างเดียว พอรู้ตัวมานิดเดียวก็ตายลืมภาวนาซะแล้ว ใช่ไหม ไม่รู้เราหลับไปหรือลืมภาวนา แค่ภาวนาว่าพุทโธ ก็จับต้นชนปลายไม่ถูก

อันนี้ที่ว่าเจ๊ง เจ๊งเพราะตัวนี้นะ คือความจริงเขาคิดว่าตัวเลว แต่ความจริงมันดี ความรู้สึกเราคิดว่าตอนนั้นเราลืมภาวนาไป คิดว่าเรานั่งหลับ แต่ความจริง ถ้าหลับมันก็ล้ม ถ้าหากเราลืมภาวนา มันลืมไม่ได้ เพราะจิตทรงตัว

แต่พอถึงฌานที่ 2 ทีนี้คำภาวนาไม่มี แต่ว่าเราอย่าไปรีบหยุดซะเองนะ ให้มัน
หยุดของมันเองนะ พอถึงฌานที่ 2 เป็นที่สังเกตคือ

1. คำภาวนาหยุดไป

และประการที่ 2 ลมหายใจเบาลง

และประการที่ 3 จิตใจมีความเอิบอิ่ม มันเป็นอย่างหนึ่ง รู้สึกชุ่มชื่นมาก

ทีนี้คำว่า วิตก วิจาร โยมถามเมื่อกี้นี้ ก็หมายความว่า ขณะใดที่เรานึกถึงว่าจะภาวนา ตัวนั้นเป็นวิตก

และขณะใดที่เราภาวนาอยู่ เรารู้ว่าภาวนาถูกหรือผิดมันชินอยู่ อันนี้เป็นวิจารใช่ไหม อันนี้ไม่ยากหรอกโยม


(จากหนังสือรวมคำสอนธรรมปฏิบัติ เล่ม 8 หน้า 495-496)