ใจมนุษย์กับภาษี สินค้าบาป

ใจมนุษย์กับภาษี 'สินค้าบาป'

ใจมนุษย์กับภาษี 'สินค้าบาป'
กระแสร์ทัศน์ โดย วรากรณ์ สามโกเศศ มติชนรายวัน วันที่ 12 ธันวาคม พ.ศ. 2545

ถ้าใครเชื่อว่ามนุษย์มีเหตุมีผลเหมือนทฤษฎีเศรษฐศาสตร์ดั้งเดิมสมมุติละก็ลองตอบคำถามหน่อยว่า (1) เหตุใดมนุษย์ จึงยอมรูดบัตรเครดิตซื้อเสื้อตัวที่ฝันถึงมานาน ทั้งที่รู้ว่าดอกเบี้ยมันสุดโหด (2) ลองเสพยาเสพติดทั้งที่รู้ว่า มันฆ่าคนเสพในระยะยาว
(3) สูบบุหรี่ กินเหล้า ทั้งที่รู้ว่ามันทำลายสุขภาพ คำตอบก็คือ มนุษย์ทั่วไปนั้นมีรสนิยมแบบ "สุขสมอย่างทันด่วน" (INSTANT GRATIFICATION) เสมอ และไม่อาจควบคุมพฤติกรรมในอนาคตของตนเองทั้งที่อาจมั่นใจหนักหนาในปัจจุบันว่าทำได้

นอกไปจากนี้ยังชอบผลัดวันประกันพรุ่งอยู่ตลอดเวลา และมีทางโน้มว่ามันจะทำอะไรในระยะสั้นที่ขัดแย้งกับผลประโยชน์ ในระยะยาวของตนเองอยู่เสมออย่างไม่รู้ตัวและบังคับใจตนเองไม่ได้

นักเศรษฐศาสตร์สมัยใหม่ที่นำเอาวิชาจิตวิทยามาประยุกต์เพื่อให้เข้าใจพฤติกรรมของมนุษย์ดีขึ้น จึงใช้ความรู้ดังกล่าวมาปรับปรุงเครื่องมือทางภาษีเผื่อให้บรรลุวัตถุประสงค์ที่ต้องการอย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น ดังในเรื่องภาษี "สินค้าบาป" ในวันนี้

MATTEW RABIN นักเศรษฐศาสตร์จิตวิทยาจากเบิร์กเล่ย์ ผู้ได้รับรางวัลนักเศรษฐศาสตร์ชั้นยอดอายุต่ำกว่า 40 ปี ของ AMERICAN ECONOMIC ASSOCIATION เมื่อปีที่แล้ว ได้เสนอให้ใช้ภาษี "สินค้าบาป" เพื่อช่วยแก้ไขให้คนสูบบุหรี่ ลดหรือเลิกจากการเสพได้ดังใจต้องการ

RABIN บอกว่า เศรษฐศาสตร์ดั้งเดิมเชื่อว่าผู้คนในตลาดมีเหตุมีผลและกระทำการต่างๆ เผื่อผลประโยชน์ที่ดีที่สุดสำหรับตนเองเสมอ เช่น ภาษีที่เก็บจากบุหรี่สูงขึ้นหรือการตระหนักว่าการเสพจะทำให้เสียสุขภาพ อาจทำให้เขาลดหรือเลิกการเสพ แต่ความจริงก็คือ เขามักไม่ลดและไม่เลิก และมีทางโน้มที่จะไม่กระทำสิ่งที่สอดคล้องกับสิ่งที่ดีที่สุดสำหรับตัวเขาเองเสมอไป

RABIN บอกว่า เดิมเข้าใจว่ามนุษย์มีพฤติกรรมแบบที่เรียกว่า TIME CONSISTENT ตัวอย่างง่ายๆ ก็คือ ถ้าคุณตั้งใจจะทำอะไรพรุ่งนี้แล้ว คุณจะทำสิ่งนั้นเสมอเมื่อวันพรุ่งนี้มาถึง กล่าวคือไม่มีการผลัดวันประกันพรุ่ง เพราะมิได้มีความสุขอย่างล้นเหลือจากการเสพในระยะสั้นมากกว่าการเสพในระยะยาว

อย่างไรก็ดี จากการทดลองในห้องปฏิบัติการ และจากการสังเกตโลกที่เป็นจริงก็พบว่ามนุษย์มีพฤติกรรมแบบที่เรียกว่า TIME INCONSISTANT มากกว่ากล่าวคือ ถ้าตั้งใจจะทำบางอย่างพรุ่งนี้ แต่เมื่อมันมาถึงก็มักจะไม่ทำ เพราะวันพรุ่งนี้ดังกล่าวได้กลายมาเป็นวันนี้ และก็คอยวันพรุ่งนี้เรื่อยไป(TOMORROW NEVER COMES)

มนุษย์จำนวนมากจะเป็นประเภท TIME INCONSISTANT กล่าวคือจะมีความสุขสมอย่างทันด่วนในระยะสั้นสูงมากจนชอบทำสิ่งที่ได้ความสุขสม และผลัดสิ่งที่ไม่ชอบใจออกไปเสมอ เช่นถ้าไปดูหนังถึงไม่มีเงินก็ยืมเขาไปดูทันที แต่ถ้าต้องไปหาหมอก็จะผลัดวันออกไป

ลักษณะเช่นนี้จะทำให้การสัญญิงสัญญากับตัวเองว่าพรุ่งนี้จะเลิกสูบบุหรี่ก็เกิดขึ้นไม่ได้ เพราะพรุ่งนี้ไม่เคยมาถึง ไม่สามารถควบคุมพฤติกรรมในอนาคตของตนเองได้ เอาแต่ผลัดวันประกันพรุ่งอยู่ร่ำไป เพราะมนุษย์บางคนเป็นทาสของการสุขสมอย่างทันด่วนมากกว่าคนอื่น

เมื่อพฤติกรรมของมนุษย์ส่วนใหญ่เป็นเช่นนี้ มากบ้างน้อยบ้างแล้วแต่วินัยของตนเอง ค่านิยมหรือคำสั่งสอนและการฝึกฝนที่ได้รับมา การใช้ภาษีเป็นเครื่องดึงดูดใจให้สูบบุหรี่น้อยลง โดยการทำให้มันแพงขึ้นจึงไม่มีประสิทธิภาพ RABIN เสนอภาษี "สินค้าบาป" แบบใหม่ที่จะบังคับให้ผู้เสพ ที่ต้องการเลิกไม่มีทางเลือกที่จะผลัดวันประกันพรุ่งเมื่อวันพรุ่งนี้มาถึงได้อีกต่อไป

RABIN เสนอให้เลิกภาษีบุหรี่ทั้งหมด และขายใบอนุญาตสูบบุหรี่สำหรับทุกคนต่อปี ใครที่ต้องการสูบโดยไม่ประสงค์จะเลิกก็ซื้อใบอนุญาตนี้ และซื้อบุหรี่สูบอัดเข้าไป โดยใบอนุญาตนี้ควรมีราคาเท่ากับภาษีทั้งหมดที่เขาต้องจ่ายจากการสูบทั้งปี เพื่อจะทำให้เขาจ่ายค่าบุหรี่ทั้งปีเหมือนเดิม

ส่วนผู้ต้องการเลิกสูบบุหรี่ก็จะไม่สามารถผลัดวันได้อีกต่อไป เพราะเมื่อไม่ซื้อใบอนุญาตก็ไม่สามารถสูบได้ เรียกว่าเป็นการบังคับทางอ้อมที่ทำให้เขาไม่สามารถเลื่อนการเลิกสูบบุหรี่ออกไปได้อีก

ส่วนที่ผู้คิดเลิกบุหรี่ต้องทำก็คือตัดสินใจว่าจะเลิกบุหรี่หรือไม่เท่านั้นเอง สังคมและรัฐจะเป็นผู้บังคับพฤติกรรมให้ เพราะพฤติกรรมตนเองเรียกว่าไม่อาจไว้ใจ

ข้อเสนออย่างนี้อาจเห็นเป็นเรื่องขบขัน เพราะมีต้นทุนสูงมากในการบังคับใช้ เพราะต้องมีใบอนุญาตติดตัว ถ้าไม่มีใบอนุญาตก็จะซื้อบุหรี่ไม่ได้อาจมีการตรวจบัตรเวลาจะเข้าห้องที่จัดไว้สูบโดยเฉพาะ เจ้าหน้าที่มีภาระคอยตรวจสอบ ฯลฯ

อย่างไรก็ดี ในความเป็นจริง สังคม เพื่อนร่วมงานและญาติครอบครัวรอบข้างนั้นแหละจะเป็นผู้ตรวจสอบให้ในระดับหนึ่ง เพราะบัดนี้การลักลอบสูบบุหรี่ ถือได้ว่ากระทำผิดกฎหมายสำหรับคนที่ไม่มีใบอนุญาตไม่ว่าจะมีความผิดถูกปรับเล็กน้อยเพียงใดก็ตาม

สังคมต้องการวิธีการคิดใหม่ๆ เพื่อแก้ไขปัญหาใหม่และเก่าที่มีความซับซ้อนขึ้นทุกที ไอเดียอย่างนี้อาจนำไปประยุกต์กับเรื่องอื่นๆ ได้ เช่น การเสพยาบางอย่าง หรือในเรื่องการต้องการความสุขสมอย่างทันด่วนของมนุษย์นั้นอาจทำให้การออมโดยบังคับของภาครัฐ หรือธุรกิจโดยหักเงินทันทีจากรายได้เพื่อประโยชน์ของคนทำงานเองเป็นที่ยอมรับมากขึ้น

เป็นที่ทราบกันดีว่า มนุษย์นั้นตั้งใจจะเก็บเงินด้วยกันทั้งนั้น โดยคิดว่าอีกเร็วๆ นี้แหละจะต้องเก็บเงินจริงจังสักที แต่สำหรับคนจำนวนไม่น้อย การออมนั้นไม่เคยมาถึง จะรู้ตัวอีกครั้งก็ใกล้เกษียณอายุแล้ว ข้อแนะนำอันหนึ่งก็คือจงบังคับตนเองด้วยการออมแบบหักดิบ โดยไม่ผลัดวันอีกต่อไปด้วยการสั่งให้ธนาคารหักเงินเดือนส่วนหนึ่ง ไม่ว่าร้อยละ 15 หรือ 20 ก็ตามเข้าอีกบัญชีหนึ่งเลย โดยให้เป็นบัญชีแบบฝากประจำ หากถอนก่อนกำหนดเมื่อใดก็จะเสียประโยชน์จากการได้รับดอกเบี้ย

จุดอ่อนของมนุษย์ในการควบคุมตนเองในอนาคตเป็นเรื่องที่ควรตระหนัก และระแวดระวังเป็นพิเศษ โดยเฉพาะผู้มีประสบการณ์ชีวิตไม่มากนัก การมีสติอยู่เสมอในการกระทำในปัจจุบัน ที่มีผลเชื่อมต่อถึงอนาคตไม่ว่าจะเป็นการดำรงชีวิต หรือการใช้จ่าย จึงเป็นบทเรียนที่เป็นอมตะ และอกาลิโกโดยแท้

จุดอ่อนของมนุษย์ในการควบคุมตนเองในอนาคตเป็นเรื่องที่ควรตระหนักและระแวดระวังเป็นพิเศษโดยเฉพาะ ผู้มีประสบการณ์ชีวิตไม่มากนัก การมีสติอยู่เสมอในการกระทำในปัจจุบันที่มีผลเชื่อมต่อถึงอนาคต