เรื่องเด่น “เหตุ” และ “ปัจจัย” ในการบรรลุธรรม

ใน วิมุตตายตนสูตร (วิมุตตายตนะ) วิมุตติแปลว่าความบริสุทธิ์ ความหลุดพ้น หรืออีกนัยยะหนึ่งก็คือนิพพาน วิมุตตายตนะแปลว่าเหตุแห่งความหลุดพ้น หรือ เหตุแห่งการบรรลุธรรม

วิมุตตายตนสูตร คือพระสูตรที่กล่าวถึงเหตุแห่งความหลุดพ้น หรือ เหตุแห่งการบรรลุธรรม กล่าวคือ โอกาสแห่งการบรรลุธรรมนั้นมีเพียง ๕ โอกาสเท่านั้น อ้างอิงจาก วิมุตติสูตร เนื้อความพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๒ พระสุตตันตปิฎก เล่มที่ ๑๔ อังคุตตรนิกาย ปัญจก-ฉักกนิบาต บรรทัดที่ ๔๖๑ – ๕๑๔ หน้าที่ ๒๑ – ๒๓

มีหลักฐานปรากฏชัดในพระธรรมคำสอนที่กล่าวไว้ว่าโอกาสที่จะบรรลุธรรมเป็นพระอริยสงฆ์สาวกของพระพุทธองค์ คือคู่แห่งบุรุษ ๔ คู่ บุรุษบุคคล ๘ หมายถึง การกล่าวถึงพระอริยสงฆ์สาวกของพระพุทธองค์ เมื่อนับโดยคู่ ได้ ๔ คู่ ได้แก่

โสดาปัตติมรรค โสดาปัตติผล เป็นที่ ๑
สกทาคามิมรรค สกทาคามิผล เป็นคู่ที่ ๒
อนาคามิมรรค อนาคามิผล เป็นคู่ที่ ๓
อรหัตตมรรค อรหัตตผล เป็นคู่ที่ ๔

ถ้านับเรียงโดยบุคคลได้ ๘ บุคคล คือ ๑.โสดาปัตติมรรค ๒.โสดาปัตติผล ๓.สกทาคามิมรรค ๔.สกทาคามิผล ๕.อนาคามิมรรค ๖.อนาคามิผล ๗.อรหัตตมรรค ๘.อรหัตตผล

โอกาสที่จะบรรลุธรรมเป็นพระอริยสงฆ์ดังกล่าวนั้นเกิดขึ้นได้เพียง ๕ โอกาสเท่านั้นคือ

๑. เมื่อฟังธรรมที่ถูกต้อง เช่น พิจารณาธรรมที่ได้สดับรับฟังมาเรื่องอริยสัจ ๔ อริยมรรคมีองค์ ๘ อย่างแยบคาย
๒. เมื่อแสดงธรรม เมื่อเข้าใจถึงหลักธรรมที่พระพุทธเจ้าทรงอธิบายได้อย่างถูกต้องชัดเจนแล้วก็พอใจที่จะสอนธรรมให้ผู้อื่นได้รู้และเข้าใจในธรรมนั้นด้วย
๓. เมื่อสาธยายธรรม นั่นคือการสวดมนต์ด้วยความศรัทธาในคุณพระรัตนตรัย สวดมนต์อย่างมีสมาธิตั้งมั่นและแน่วแน่ ไม่ใช่สวดมนต์แบบนกแก้ว นกขุนทอง และไม่จำเป็นต้องสวดมนต์แปล แต่ควรจะทราบรู้และเข้าใจความหมายของบทสวดมนต์บทนั้นๆในขณะที่สวดมนต์อยู่
๔. เมื่อตรึกตรองธรรม คือเพ่งพินิจพิจารณาหลักธรรมธรรมอยู่ในขณะนั้นโดยแยบคายแทงตลอดชัดแจ้งด้วยปัญญา หมายความว่ารู้และเข้าใจถึงความหมายโดยรวมของหัวข้อหลักธรรมนั้นๆอย่างชัดเจน
๕. เมื่อในขณะเจริญวิปัสสนาญาณ คือการเจริญสติ พิจารณาตามเห็นกายเห็นใจตามความเป็นจริงในปัจจุบันขณะ และ การอบรมเจริญปัญญา ที่รู้ความจริงของสภาพธรรมในขณะนี้ ที่ไม่เที่ยง เป็นทุกข์ และเป็นอนัตตา เพื่อรู้แจ้งอริยสัจจธรรมตามความเป็นจริง ดับกิเลสตามลำดับ เพื่อดับกิเลสให้สิ้นไปทั้งหมด เห็นการเกิดดับของขันธ์ ๕ เห็นการเกิดดับของรูป และ นาม



ขอยกกรณีตัวอย่างในสมัยพุทธกาล มีบุคคลมากมายที่บรรลุธรรมได้จากการได้สดับรับฟังธรรมเทศนาจากพระพุทธองค์ เช่น นางวิสาขาบรรลุธรรมเป็นพระอริยบุคคล (พระโสดาบัน) ได้ตั้งแต่ตอน ๗ ขวบ ในขณะฟังพระธรรมเทศนาจากพระพุทธองค์ ไม่ใช่ในขณะที่ปฏิบัติวิปัสสนาธุระ (กำหนดอิริยาบถย่อย, เดินจงกรม, นั่งสมาธิเจริญวิปัสสนาภาวนา) ในกรณีนี้แสดงว่านางวิสาขามี “ของเก่า” หรือ “ภูมิธรรม บุญบารมี” ที่เคยได้สร้างกระทำบำเพ็ญมาในชาติก่อนๆที่มากพอ เมื่อ “เหตุ” และ “ปัจจัย” ถึงพร้อมได้สดับรับฟังธรรมจากพระพุทธองค์จึงบรรลุธรรม




จากกรณีดังกล่าวอนุมานได้ว่าปุถุชนคนธรรมดาสามัญที่ยังมีกิเลสอย่างเราๆก็สามารถที่จะบรรลุธรรมได้จากการฟังธรรม อ่านหรือศึกษาธรรมะ หรือในขณะที่สวดมนต์ด้วยความศรัทธาในคุณพระรัตนตรัย สวดมนต์ด้วยความรู้และเข้าใจความหมายของบทสวดมนต์บทนั้นๆ และ สวดมนต์อย่างมีสมาธิตั้งมั่นและแน่วแน่ เมื่อ “เหตุ” และ “ปัจจัย” ถึงพร้อมเราก็มีโอกาสที่จะบรรลุธรรมได้เช่นกัน เราทั้งหลายจึงควรที่จะตั้งไว้ในความไม่ประมาท และเร่งสร้างความเพียร หมั่นทำ “เหตุ” และ “ปัจจัย” เหล่านั้นให้ถึงพร้อมเถิด

ขอให้ทุกๆท่านจงมีความเจริญในธรรมยิ่งๆขึ้นไปครับ _/|\_