ตามรอย "พระมหาชนก"

ภาพเขียนทุกภาพที่ปรากฏในพระราชนิพนธ์ล้วนผ่านสายพระเนตร ได้พระราชทานแนวพระราชดำริ และทรงวิจารณ์ ซึ่งหลายครั้งเป็นเรื่องที่ศิลปินเองนึกไม่ถึง ดังตัวอย่างคำบอกเล่าต่างๆของศิลปินผู้ถวายงานวาดภาพประกอบพระราชนิพนธ์



อาจารย์ ปัญญา วิจินธนสาร “ ในแต่แรก เดิมผมเสก็ตช์ถึงพระโปลชนกเสด็จหนีออกจากพระราชวัง หลังจากโซ่ตรวนหลุด ถวายให้ทอดพระเนตร รับสั่งว่าน่าจะเน้นถึงตอนที่พระโปลชนกกำลังหลุดจากโซ่ตรวนที่ตรึงไว้ คือเน้นตรงนี้เพื่อให้เห็นถึงความบริสุทธิ์ใจ คนที่มีความบริสุทธิ์ใจ คนนั้นจะอยู่รอดปลอดภัย ไม่ถูกทำร้าย พระราชดำริ ตรงนี้ทำให้ผมคิดว่าน่าสนใจกว่าที่เราคิดตอนแรก คือ คิดเรื่องราวตอนที่จะหนีฟันฝ่าอุปสรรคเฉยๆ ความคิดตอนนี้กลับลึกซึ้งกว่าที่ทำให้เรานำเอามาใช้เป็นจินตนาการเป็นรูป ใหม่ เพราะฉะนั้นรูปที่ผมเสก็ตช์ตอนแรกกับรูปที่อยู่ในหนังสือจะแตกต่างกัน ครับ.”

เพิ่มเติม (เอง)
คนดีตกน้ำไม่ไหลตกไฟไม่ไหม้




คุณจินตนา เปี่ยมศิริ “ ตอนที่ทำเสก็ตช์ถวายให้ทอดพระเนตร รวมภาพตอนที่พระมหาชนกเรียนสำเร็จและไปลาพระมารดา เพื่อที่จะออกเดินทาง อันนั้นรวมเป็นภาพเดียวกัน พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงให้คำแนะนำว่า ในขั้นตอนนี้มีความสำคัญสองอย่างอยู่ในตอนเดียวกัน ฉะนั้นก็สมควรที่จะแยกภาพออกเป็นสองภาพเพื่อให้ความสำคัญทั้งสองตอนนี้ ความหมายจะไม่ตีกัน ทั้งสองตอนมีความโดดเด่น คือว่า เป็นช่วงชีวิตที่สำคัญของพระมหาชนก คือตอนหนึ่งเรียนสำเร็จศิลปวิทยาการ อีกตอนหนึ่งคือเป็นจุดหักเห เพราะพระมหาชนกเดินทางออกไป เดินทางโดยเรือ ซึ่งก็จะไม่เกี่ยวเนื่องกับตอนที่เรือแตก แล้วก็เป็นจุดสำคัญ เพราะฉะนั้นจึงให้แยกออกมาเป็นหนึ่งภาพ.”

เพิ่มเติม (เอง)
พระมหาชนกจะมีการออกเดินทางโดยเรือ ซึ่งเป็นจุดหักเห






คุณเนติกร ชินโย “ คือเราเขียนผู้หญิงแล้วก็เขียนหน้าหวานๆ แต่พอเราเขียนหน้าพราหมณ์ เราเขียนหวานไปด้วย หน้าออกสวยๆนิ่มๆ พระองค์ท่านทรงวิจารณ์ว่า พราหมณ์ที่เป็นพระอินทร์แปลงมานี่ จะต้องเขียนให้มีความรู้สึกว่ามีพลัง เป็นชายแก่ที่มีความเข้มแข็งอะไรทำนองนี้ เราก็กลับมาแก้ไข.”

เพิ่มเติม (เอง)
พระอินทร์จะแปลงเร่างเป็นชายแก่ มาช่วย







คุณเฉลิมชัย โฆษิตพิพัฒน์ “ ที่จริงผมจะเขียนสามรูปคือ ออกเรือ แล้วก็เรือล่ม แล้วก็ว่ายน้ำ ๗ วัน ๗ คืน แต่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เมื่อทอดพระเนตรรูปเสก็ตช์ของผมทั้งหมด ทรงจินตนาการว่า น่าจะมีรูปสักรูปมาเสริมตรงนี้ คือก่อนเรือล่ม ควรจะเขียนบรรยากาศของเรือ ที่พระมหาชนกยืนอยู่ตรงหัวเรือ แล้วชี้ไปเห็นปูกับปลาต่อสู้กัน ในความหมายของพระองค์ท่านทรงบอกไว้ว่า ฝ่ายปูนี่เป็นฝ่ายที่หนุนเท้าพระมหาชนก เป็นฝ่ายดีฝ่ายธรรมะ ฝ่ายปลานี่เป็นฝ่ายกิเลส ดังนั้น อยากให้เขียนรูปแบบนั้น ทรงอธิบายถึงสีสันของทะเลตอนก่อนที่พายุจะมาเป็นอย่างไร ออกสีส้มออกสีเหลือง อันนี้เป็นรูปที่มาจากจินตนาการของพระองค์ท่านทั้งหมด ผมไม่ได้คิดเลย ดังนั้น รูปจะออกมาเป็นสามลักษณะด้วยกันคือ รูปของความสงบนิ่ง กับรูปของการกำลังจะเกิดความวุ่นวาย แล้วก็รูปความวุ่นวาย.”



เพิ่มเติม (เอง)
พระมหาชนกท่่านยืนอยู่บนหัวเรือ (คือมองจากที่สูง จะเห็นวิสัยทัศน์กว้างไกล) จะเห็นปูกับปลาทะเลาะกัน (ฝ่ายธรรมะ และ อธรรม ทะเลาะกันต่อสู้กัน) หลังจากนั้นก็จะเกิดความวุ่นวาย พอเกิดความวุ่นวายเสร็จมีพายุรุนแรงมาโหมกระหน่ำ เรือแตก (ที่อยู่แตก) ทุกคนตกน้ำหมดเลย จะรอดเฉพาะคนมีสติ มีความเพียร และมีศีล(ธรรม) เท่านั้น (เปรียบอย่าง วันพระ ยังถือศีลอุโบสถ หมายถึงว่า จะอย่างไรก็ยังมีศีลอยู่)




คุณธีระวัฒน์ คะนะมะ “ ตอนเก็บผลมะม่วงนะครับ ตอนนั้นจะเป็นตอนเด็ดเลยก็คือว่า ตอนที่ผมทำเสก็ตช์เข้าไปนี่ ผมก็ไม่ แน่ใจว่าเหมาะสมงดงามแค่ไหน เพียงแต่ว่าตอนนั้น รู้สึกว่าดูขัดๆเขินๆยังไงไม่ทราบ ท่าในการเก็บมะม่วงก็คือเอามือยกเก็บอย่างนี้(พูดพร้อมกับทำท่าประกอบ)

แต่ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรับสั่งว่า การเก็บผลมะม่วงแบบนี้มันไม่ใช่ลักษณะของคนอินเดีย แล้วก็ดูแล้วรูปแบบอาจจะไม่งดงามเท่าไหร่ ทรงทำท่าประกอบด้วย ทรงขยับขากางเกง ทรงเงยนิดหนึ่ง แล้วทรงทำท่าบีบผลมะม่วง เพราะว่าคนอินเดียจะกินผลมะม่วงแบบนี้ คือเขาจะบีบเพื่อให้น้ำมะม่วงนี่ไหลลงมา ผ่านปลายนิ้วแล้วก็มาแตะที่ลิ้น แค่นั้นก็รู้รส และอยู่ในท่าทางที่งดงามด้วย เป็น drama นิดๆ ในหลวงบอกเป็น drama นิดๆ ผมก็ได้ตรงนั้นเลย และแต่ละครั้งที่ทรงวิจารณ์ก็คือให้ข้อคิด ให้แนวคิด ให้รูปแบบที่งดงาม ซึ่งพวกเราไปทำแล้วก็ดูไม่ผิดเพี้ยน ”







ศาสตราจารย์ ประหยัด พงษ์ดำ “ แรกสุด ผมเสก็ตช์ว่าริมฝั่งเห็นอยู่ไกลลิบๆนะครับ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงมีกระแสรับสั่งชี้แนะว่า จริงๆแล้วเมืองนี้อยู่ห่างจากทะเลไม่รู้ว่ากี่ร้อยกี่พันโยชน์ ก็เลยทรงให้เขียนว่าเป็นความฝัน เป็นเมืองที่อยู่ในความฝัน และผมก็เอาไงดี มหาวิทยาลัยศิลปากรผมเขียนอยู่ตอนนั้นอยู่ใกล้วัง ติดวังตอนนั้น ก็เลยเอารูปวังหลวงนี่มาเป็นเมืองมิถิลานคร ก็ต้องพระประสงค์ของพระองค์ท่าน

ซึ่งจากเราทำรูปนี้แล้วได้ทั้งความคิด ได้ทั้งความรู้ที่พระองค์ท่านประทานให้หลายๆเรื่องที่เราลึกๆแล้วเราไม่รู้ เท่าพระองค์ท่าน อันนี้ไม่ใช่ว่าเราจะไปจงใจสรรเสริญเยินยอ ไม่.. จริงๆแล้วพระองค์ท่านปรีชาสามารถมาก ทรงคิดลึกกว่าเราเยอะมากมาย.”


ความหมายในการตีความบทพระราชนิพนธ์ มีหลายระดับความลึกซึ้ง แต่ไม่ว่าในระดับใดล้วนก่อประโยชน์แก่สติ ปัญญา และการดำเนินชีวิตสำหรับผู้อ่านทั้งสิ้น

เพิ่มเติม (เอง)
ดูเรื่องไมล์บกไมล์ทะเลเพิ่มเอา



“ รูปปูหมายถึงความเพียร ” อาจารย์ปรีชา เถาทองศิลปินผู้วาดภาพประกอบ

พระราชนิพนธ์ช่วงปลายอธิบาย “ เป็นเหมือนปูที่มารองพระบาทพระมหาชนกซึ่งกำลังว่ายน้ำอยู่โดยไม่จม

การที่ไม่จมนี่เราตีความหมายได้สองอย่าง คือ ไม่จมเพราะความเพียรที่พระองค์ทรงมุมานะที่จะว่ายต่อไป ทรงมีความรู้สึกคล้ายๆมีกระดองปูมาหนุนพระบาท กระดองปูถ้า มองเป็นรูปธรรมหมายถึงปูทะเลมาหนุน แต่ถ้าตีความหมายในทางบุคลาธิษฐานหรือนามธรรม อาจหมายถึงฮึดสู้หรือความเพียรทำให้พระองค์ท่านมีพลังที่จะว่ายต่อไป เพราะฉะนั้นตีความได้สองนัย ”





“ เมื่อตอนทำมีเรื่องสนุกสนาน ” ศาสตราจารย์ประหยัด พงษ์ดำ



หนึ่งในศิลปินที่เคยถวายงานวาดภาพประกอบพระราชนิพนธ์ เล่า “ ทีแรกเสก็ตช์ก้ามปูบุบ เรากลัวว่าอ้าก้ามไปเหมือนจะหนีบขาพระมหาชนกใช่มั้ย เราก็เลยทำเป็นบุบขา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรับสั่งว่า ไม่ได้ ต้องแข็งแรง ต้องชูก้ามทำอย่างนี้ ทรงทำท่าประกอบด้วย รับสั่งว่าอันนี้เรียกว่าปูอบวุ้นเส้น (หัวเราะ) ”


เพิ่มเติม (เอง)
ปูต้องเป็นฐานที่ดี แข็งแรง ปูมีแปดขา เพราะฉะนั้นเปรียบได้กับ มรรคมีองค์ ๘ (ดังได้กล่าวไปข้างต้นแล้ว)